Antydyskryminacyjna kampania międzyetniczna

To co nieznane, nie do końca rozumiane, od zawsze budzi lęk – tak już skonstruowana jest nasza ludzka natura i nikogo nie można winić za instynkty, które pierwotnie miały nas chronić przed niebezpieczeństwem. Dziś, wraz z rozwojem cywilizacji na inność nie reagujemy już tak drastycznie, jednak wciąż podchodzimy do niej ostrożnie, powoli badamy grunt, zanim zbliżymy się i zaufamy. Analogicznie jest z mniejszościami narodowymi i etnicznymi, wciąż osoby innego pochodzenia niż większość społeczeństwa, w którym żyją, spotykają się z wszechobecnym brakiem zaufania, ostracyzmem społecznym i mową nienawiści. A gdyby tak, zamiast hejtować, zacząć się nawzajem inspirować?

W tym celu powstał projekt „Nie hejtuj. Inspiruj!”, który jest kompleksową kampanią polegającą na zwalczaniu dyskryminacji i nienawiści w stosunku do mniejszości romskiej i ukraińskiej, poprzez szereg działań integracyjnych przy udziale Telewizji Zachód, będących pierwszą współpracą międzyetniczną w historii Pomorza Zachodniego. Jednym z głównych celów koalicji jest umożliwienie tym dwóm mniejszościom publicznego prezentowania swojego pozytywnego wizerunku, jako formy zwalczania dyskryminacji. Wspólne działania doprowadzą do stworzenia i wzmocnienia solidarności między największymi mniejszościami w tym obszarze, a dzięki telewizyjnym materiałom promocyjnym dotrą do szerokiego grona odbiorców na terenie całego kraju.

Przy tworzeniu koalicji, nie bez znaczenia był dobór odpowiednich partnerów do efektywnego jej budowania. Związek Ukraińców w Polsce i jego Koło w Białym Borze, wspiera mniejszość ukraińską od około 60 lat, skupiając jedną z największych grup emigrantów ukraińskich w Polsce, w tym szczególnie rodziny ukraińskich uchodźców wojennych. Koło liczy 81 członków, a około 500 beneficjentów korzysta jego działalności. Oddział ma własny kompleks szkolny z językiem ukraińskim oraz kościół greckokatolicki. Jest dobrze prosperującym ukraińskim ośrodkiem w Polsce, który koncentruje się głównie na utrzymaniu dziedzictwa kulturowego, edukacyjnego, religijnego, etnicznego i narodowego.

Drugi partner koalicji to Telewizja Zachód, która od wielu lat współpracuje z mniejszością romską, wspierając jej działania i szeroko je promując. TV Zachód z siedzibą w Szczecinku ma około 2 milionów odbiorców i jest największą krajową telewizją kablową w Polsce, nadaje w około 140 miastach, takich jak m.in. Wrocław, Kraków, Gdynia. Telewizja ta nie jest komercyjną stacją telewizyjną, ale organizacją pozarządową należącą do innej organizacji, a mianowicie do Stowarzyszenia Polskich Telewizji Lokalnych i Regionalnych. Nie bez znaczenia są również patroni, patronat nad projektem objęło Polskie Radio Koszalin oraz Urząd Gminy Biały Bór.

Projekt ten stworzony jest z myślą o przeciwdziałaniu narastającemu zjawisku jakim jest antycyganizm oraz mowa nienawiści. Działania tego typu są jednym z tematów, które leżą głęboko na sercu fundatorom projektu, czyli Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ) z Berlina. Wiadomo nie od dziś, że mniejszość romska jest najmniej tolerowaną grupą mniejszościową w Polsce, więc działania projektowe mają na celu zmianę sposobu traktowania tych, którzy są w oczach społeczeństwa większościowego „innymi”. Wszystkie wydarzenia i aktywności zaplanowane w projekcie mają wpłynąć na społeczne postrzeganie uciskanej mniejszości romskiej, ale również ukraińskiej. Wspólne inicjatywy publiczne obu mniejszości mają zminimalizować stereotypy i wzajemne uprzedzenia, które narosły w naszym regionie przez lata.

Miejscem realizacji projektu jest Szczecinek i oddalony od niego o 30 km Biały Bór, który bywa nazywany ukraińską stolicą Polski, ze względu na dużą liczbę osób mniejszości ukraińskiej zamieszkującą w tym mieście. Ten region Polski, czyli tzw. Ziemie Odzyskane, cechuje się dużą różnorodnością narodowości, mniejszości narodowych i etnicznych, które – tak jak w przypadku mniejszości ukraińskiej – znalazły się tu także w wyniku przymusowych przesiedleń. Z uwagi na fakt, że żyjące na tym terenie mniejszości uważają tę ziemię za swoją, niekiedy generuje to napięcia odczuwalne w codziennym życiu społecznym. Brak tolerancji i akceptacji jest pierwszym krokiem do mowy nienawiści, od której blisko już do aktów przemocy. Wystarczy otworzyć przeglądarkę internetową, by znaleźć setki nienawistnych komentarzy w stosunku zarówno do Romów, jaki i do Ukraińców, można zauważyć mechanizm, w którym anonimowi internauci stosują „strategię Holokaustu” jako wzór do naśladowania.

Obie te mniejszości są grupami dyskryminowanymi przez społeczeństwo większościowe. Połączenie sił obu grup w walce o lepszy wizerunek jest niewątpliwie pionierskim wyzwaniem, nie tylko dla odbiorców kampanii, ale i dla samych jej bohaterów, istnieje bowiem wyraźna potrzeba otwarcia tych mniejszości na nowe doświadczenia i różnorodne perspektywy, co z łatwością wydarzy się podczas podejmowania wspólnych działań. Biały Bór zamieszkuje wielu ukraińskich uchodźców ze swoimi dziećmi, którzy byli zmuszeni opuścić swój rodzimy kraj z powodu trwającej w nim wojny. To oraz konsekwencje przymusowego przesiedlenia Ukraińców stwarzają ogromną potrzebę integracji ze społeczeństwem większościowym. Obie grupy zdecydowanie potrzebują pomocy, dlatego też zawiązanie silnej i innowacyjnej koalicji, pozwoli im zaprezentować swoje dobro kulturowe, pozytywny wizerunek oraz wkład, jaki niewątpliwie mają w kulturę polską. Niebagatelną rolę odgrywa tu trzeci partner, czyli wspominana wcześniej Telewizja Zachód, która będzie popularyzować działania projektowe wśród swoich odbiorców i stworzy krótkometrażowy film przedstawiający projekt.

„Nie hejtuj, Inspiruj!” ruszyło w listopadzie ubiegłego roku. Zaczęliśmy bardzo intensywnie, od sesji zdjęciowej 6 kobiet pochodzenia romskiego i ukraińskiego, której efektem są bilbordy promocyjne zawisłe w Szczecinku na początku stycznia oraz 30 zdjęć stanowiących spójną wystawę, którą będzie można podziwiać w wielu miejscach w trakcie trwania realizacji projektu. Autorką zdjęć jest Iwona Aleksandrowicz, wielokrotnie nagradzana artystka, której temat mniejszości narodowych i etnicznych jest bardzo bliski. Wystawa składa się z dwóch części – pierwsza z nich prezentuje codzienność fotografowanych bohaterek, ich pasje, ulubiony sposób spędzania wolnego czasu, druga natomiast ukazuje typowo etniczny wizerunek związany nierozerwalnie z pochodzeniem i kulturą, kobiety prezentują na tych fotografiach tradycyjne stroje i tańce romskie i ukraińskie. Założeniem wystawy jest skonfrontowanie obu tych wizerunków w celu ukazania tego, że osoby pochodzące z mniejszości, mimo życia w swej odmiennej kulturze i kultywowania jej, nie wyróżniają się z ogółu, a wręcz są jego wartościową częścią.

Ostatniego dnia stycznia w szczecineckim hotelu Viki miała miejsce uroczysta inauguracja projektu, której towarzyszyła właśnie wystawa zdjęć. Na licznie zgromadzonych gości prócz przemówień organizatorów i omówienia założeń i działań projektu, czekała także część artystyczna, w trakcie której wysłuchali występu białoborskiego chóru cerkiewnego oraz wokalnego i instrumentalnego popisu Sary Czureji-Łakatosz, romskiej wokalistki i cymbalistki. W ramach projektu w styczniu odbyło się również Romsko-Ukraińskie Kolędowanie, na które zaprosiliśmy do cerkwi greckokatolickiej w Białym Borze. Wydarzenie jest organizowane cyklicznie już od 25-ciu lat, jednak w tym roku, było wyjątkowe, bo dołączyli do niego Romowie, by wspólnie cieszyć się świąteczną atmosferą w akompaniamencie pięknych kolęd i przyśpiewek.

„Nie hejtuj. Inspiruj!” nie zwalnia tempa, projekt będzie realizowany do końca października 2020 roku, a kolejne miesiące wypełnione są po brzegi mnogimi atrakcjami i wydarzeniami kulturalnymi. W lutym rozpoczynamy cykl warsztatów antydyskryminacyjnych w szczecineckich i białoborskich szkołach, a w sezon letni wchodzimy wraz z wielkim przedsięwzięciem, jakim niewątpliwie będzie Festiwal Integracji Romsko-Ukraińskiej, podczas którego wystąpią wielkie gwiazdy muzyki obu partnerów, odbędzie się pokaz mody etnicznej oraz degustacja tradycyjnych dań kuchni ukraińskiej. Festiwalowi towarzyszyć będą 3-dniowe warsztaty kulturowe dla dzieci i młodzieży. Na uczniów szkół, które wezmą udział w warsztatach antydyskryminacyjnych, czeka też konkurs na artefakt, w którym do zdobycia będą nagrody pieniężne. Na podstawie danych pozyskanych z warsztatów antydyskryminacyjnych przygotowana zostanie broszura podsumowująca projekt, a wszelkie działania zwieńczy uroczyste zakończenie projektu, któremu będzie towarzyszyła emisja profesjonalnego filmu Telewizji Zachód, będącego wizualnym skrótem naszych rocznych dokonań w ramach „Nie hejtuj. Inspiruj!”.

Eliminacja stereotypów, uprzedzeń i niechęci poprzez wzmacnianie tolerancji, szacunku, solidarności i wzajemnej współpracy jest szczególnie ważna wśród młodszego pokolenia, które jeszcze kształtuje swoje przekonania i tzw. kręgosłup moralny. Dlatego też dużą część naszej lokalnej kampanii antydyskryminacyjnej kierujemy właśnie do dzieci i młodzieży zamieszkującej nasz region i zachęcamy do ich aktywnego uczestnictwa w organizowanych przez nas wydarzeniach. Poprzez przekazywanie wiedzy o pozytywach, życiowych pasjach i „zwyczajności” życia osób pochodzenia mniejszościowego, przy jednoczesnym zachowaniu ich tożsamości kulturowej, pragniemy ukazać ich podobieństwo do reszty społeczeństwa i fakt, że odmienność kultur w rzeczywistości nie powinna być barierą, a szansą na budowanie ciekawej relacji między różnymi grupami. Mamy także zamiar zbadać w trakcie warsztatów antydyskryminacyjnych, jak informacja o konkretnym pochodzeniu etnicznym wpływa na odbiór postaci i jak zmienia się on pod wpływem wiedzy, niejako oswajającej ten wizerunek. Do tego celu posłużą nam między innymi wcześniej wykonane fotografie kobiet mniejszościowych, które kontrastują etniczny i codzienny wizerunek modelek.

Nasz projekt jest skutecznym antidotum na skrajne postawy nacjonalistyczne, szczególnie w odniesieniu do mniejszości narodowych i etnicznych. Promując solidarność Romów, Ukraińców i telewizji oraz pokazując naszą efektywną i zgodną współpracę, chcemy zaspokoić potrzebę budowania solidarności międzykulturowej na naszym obszarze. Taka współpraca będzie nie tylko innowacyjna, ale i przede wszystkim edukacyjna. W ramach projektu chcemy skoncentrować się bardziej na budowaniu solidarności poprzez pokojowe stosunki, niż na bezpośredniej walce z nienawiścią. Jesteśmy zdania, że promowanie jakiejkolwiek walki, buduje granice międzyludzkie i wzbudza złe emocje. Bliska jest nam postawa Matki Teresy, która powiedziała niegdyś: „Nigdy nie przyjdę na manifestację antywojenną. Zorganizujcie manifestację pokoju, a chętnie przyjdę”.

Zazwyczaj wybieramy proste rozwiązania. Hejtować jest łatwo. Nie wymaga to od nas wiele wysiłku, wystarczy trochę złości, przelania swoich frustracji dnia codziennego i życiowych niepowodzeń, na kogoś niewinnego, często słabszego lub takiego, który nawet nie ma możliwości żeby się obronić. Łatwo jest też pochopnie oceniać, wydawać sądy, ferować wyroki w sprawach, które w ogóle nas nie dotyczą. A gdyby tak zamiast tego spróbować zainspirować się tym, co dla nas nieznane? Wzbogacić się wewnętrznie i przyjąć do swojego świata, że różnorodność, która przecież nigdy nie zniknie, nie jest czymś złym, a istotą piękna tego świata. Mniejszość romska i ukraińska są łatwym celem do hejtu, lata utartych stereotypów mówią same za siebie, ale równie łatwo jest zakochać się w ich niesamowicie bogatej kulturze, tradycji i obyczajach. Sam wybierz, którą drogę wybierasz.

Obecnie wystawę zdjęć stworzonych w ramach projektu można oglądać w holu szczecineckiego Kina Wolność. Zapraszamy również do śledzenia fanpagu Związku Romów Polskich, gdzie regularnie zamieszczamy aktualności i relacje związane z działaniami w ramach projektu „Nie hejtuj. Inspiruj!”.

Projekt finansowany przez Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (EVZ) w Berlinie

Agnieszka Bieniek